Η βιοδυναμική μάλαξη βασίζεται στην κατανόηση και την πεποίθηση ότι το σώμα αντανακλά το σύνολο της ζωής μας, το άθροισμα της εμπειρίας μας και το πώς σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας και τον κόσμο.

Οι συνήθειες μας, καθορίζουν τον μυϊκό μας τόνο και διαμορφώνουν τη στάση του σώματος μας, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν τη συναισθηματική και ψυχική μας κατάσταση, την αναπνοή μας, τα ενεργειακά μας επίπεδα, το νευρικό μας σύστημα, την υγεία μας και την ποιότητα των ουσιαστικών σχέσεών μας.

Η βιοδυναμική μάλαξη στοχεύει να αναιρέσει τα μοτίβα συγκράτησης που περιορίζουν την ελεύθερη και αυθόρμητη αυτοέκφραση και να τονώσει και να ενισχύσει τους ‘’παγωμένους’’ και υποτονικούς ιστούς για να προετοιμάσει το σώμα να δεχθεί και να συγκρατήσει περισσότερη συναισθηματική φόρτιση και υψηλότερα επίπεδα ενέργειας. Όλες οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε επηρεάζουν λίγο πολύ όλους τους τύπους του συνδετικού ιστού, είτε τα διαφορετικά στρώματα της περιτονίας, το οστό, τους συνδέσμους ή το αίμα και τη λέμφο. Ωστόσο, δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στην περιτονία ή το μυοπεριτονιακό σύστημα, καθώς είναι ο ιστός στον οποίο αναφερόμαστε και με τον οποίο εργαζόμαστε κυρίως.

Οι περιορισμοί της περιτονίας μπορεί να δημιουργήσουν πόνο ή δυσλειτουργία σε όλο το σώμα, μερικές φορές με περίεργες παρενέργειες και φαινομενικά άσχετες. Θεωρείται ότι ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό ατόμων που υποφέρουν από πόνο, απώλεια κίνησης ή και τα δύο μπορεί να έχουν προβλήματα περιορισμού της περιτονίας. Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις καταστάσεις παραμένουν αδιάγνωστες, καθώς πολλές από τις τυπικές εξετάσεις, όπως ακτινογραφίες, μυελογραφήματα, αξονικές τομογραφίες και ηλεκτρομυογράφημα δεν απεικονίζουν την περιτονία. Αν δεν μπορούμε να το δούμε, δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τον μυοπεριτονιακό περιορισμό με τα μάτια μας.

Ωστόσο, το άγγιγμα ενός έμπειρου χεριού μπορεί να είναι ένας από τους πιο ισχυρούς τρόπους για τον εντοπισμό των περιορισμών της περιτονίας και την πραγματοποίηση θετικών αλλαγών (Travel, 1983). Το άγγιγμα των ασθενών μέσω κινητοποίησης, μασάζ και διαφόρων μορφών άσκησης και κινητικής θεραπείας, σε συνδυασμό με το απαλό, εκλεπτυσμένο άγγιγμα της μυοπεριτονιακής απελευθέρωσης και την εξελιγμένη κινητική θεραπεία που ονομάζεται μυοπεριτονιακή χαλάρωση, δημιουργεί μια αισθησιοκινητική αλληλεπίδραση. Αυτή η εμπειρία επαφής και κίνησης είναι η ίδια η εμπειρία που χρειαζόμαστε για να επαναπρογραμματίσουμε τον βιοϋπολογιστή μας, το μυαλό-σώμα (body-mind), τη βάση για την εκμάθηση κάθε νέας δεξιότητας. Όσοι ασκούν μυοπεριτονιακή απελευθέρωση χρησιμοποιούν το δέρμα και την περιτονία ως λαβή ή μοχλό για να δημιουργήσουν νέες επιλογές για βελτιωμένη λειτουργία και κίνηση κάθε δομής του σώματος (Barnes, 2004).

Η λειτουργία της περιτονίας

Η ιατρική βιβλιογραφία δεν προτείνει έναν μοναδικό ορισμό της περιτονίας, επειδή ποικίλλει ως προς το πάχος, τη λειτουργία, τη σύνθεση και την κατεύθυνση ανάλογα με τη θέση της. Ο ιστός της περιτονίας κατανέμεται εξίσου σε ολόκληρο το σώμα, περιβάλλει, αλληλεπιδρά και διαπερνά τα αιμοφόρα αγγεία, τα νεύρα, τα σπλάχνα, τις μήνιγγες, τα οστά και τους μύες, δημιουργώντας διάφορα στρώματα σε διαφορετικά βάθη και σχηματίζοντας μια τρισδιάστατη μεταβολική και μηχανική μήτρα. Η περιτονία γίνεται ένα όργανο που μπορεί να επηρεάσει την υγεία ενός ατόμου. Η επίγνωση των λειτουργιών και των περιοχών που ελέγχει γίνεται σημαντική σε μια γενικότερη προοπτική σχετικά με την ευεξία και την υγεία του ασθενούς.

Κάθε δομή του σώματος είναι τυλιγμένη σε συνδετικό ιστό, ή περιτονία, δημιουργώντας μια δομική συνέχεια που δίνει μορφή και λειτουργία σε κάθε ιστό και όργανο. Η περιτονία είναι απαραίτητη για τη μετάδοση της μυϊκής δύναμης, για τον σωστό κινητικό συντονισμό και για τη διατήρηση των οργάνων στις θέσεις τους: η περιτονία είναι ένα ζωτικό όργανο που επιτρέπει στο άτομο να επικοινωνεί και να ζει ανεξάρτητα (Bordoni & Zanier, 2014).

Έχει υπολογιστεί ότι αν αφαιρούνταν κάθε δομή του σώματος εκτός από την περιτονία, το σώμα θα διατηρούσε το σχήμα του. Η περιτονία εξυπηρετεί έναν κύριο σκοπό, καθώς επιτρέπει στο σώμα να διατηρήσει το κανονικό του σχήμα και έτσι να διατηρήσει τα ζωτικά όργανα στη σωστή τους θέση. Επιτρέπει επίσης στο σώμα να αντισταθεί στις μηχανικές καταπονήσεις, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

Η περιτονία αναδιοργανώνεται κατά μήκος των γραμμών έντασης που επιβάλλονται στο σώμα, προσθέτοντας υποστήριξη στην κακή ευθυγράμμιση και συστέλλεται έτσι ώστε να προστατεύσει το άτομο από περαιτέρω τραύματα (πραγματικά ή φανταστικά). Αυτό έχει τη δυνατότητα να αλλάξει σημαντικά τη φυσιολογία των οργάνων και των ιστών. Τα στελέχη της περιτονίας μπορούν σιγά-σιγά να σφίξουν, με αποτέλεσμα το σώμα να χάσει τη φυσιολογική προσαρμοστική του ικανότητα. Με την πάροδο του χρόνου, το σφίξιμο εξαπλώνεται σαν ένα τράβηγμα σε ένα πουλόβερ ή κάλτσα. Η ευελιξία και ο αυθορμητισμός της κίνησης χάνονται, ρυθμίζοντας το σώμα για να δεχτεί περισσότερο τραύμα, πόνο και περιορισμό της κίνησης. Αυτοί οι ισχυροί περιορισμοί της περιτονίας αρχίζουν να ‘τραβούν’ το σώμα εκτός της τρισδιάστατης ευθυγράμμισής του με τον κατακόρυφο άξονα βαρύτητας, προκαλώντας εμβιομηχανικά αναποτελεσματική κίνηση και ιδιαίτερα ενεργοβόρα στάση σώματος (Barnes, 2004).

Περιτονία: Το μυαλό παντού στο σώμα

Όπως αναφερθήκαμε, το δίκτυο της περιτονίας σε όλο το σώμα θεωρείται ότι παίζει ουσιαστικό ρόλο στην οργάνωση της στάσης και της κίνησής μας. Συχνά αναφέρεται ως το όργανό της δομής (Varela, Frenk, 1987). Πολλές προσεγγίσεις χειρωνακτικών θεραπειών εστιάζουν τη θεραπεία στους ιστούς της περιτονίας και αυτές οι προσεγγίσεις ισχυρίζονται ότι αλλάζουν την πυκνότητα, τον τόνο, το ιξώδες ή τη διάταξη της περιτονίας μέσω της εφαρμογής χειροκίνητης πίεσης (Juhan, 1987). Θεωρείται, επίσης ότι οι αλλαγές δεν είναι απλώς προσωρινές, ότι διαρκούν περισσότερο από λίγα λεπτά μετά την άμεση εφαρμογή. Οι εξηγήσεις που δίνονται για τους εμπλεκόμενους μηχανισμούς αναφέρονται συνήθως στην ικανότητα της περιτονίας να προσαρμόζεται στο σωματικό στρες.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα πρόσφατων μελετών φαίνεται να υποδεικνύουν ότι η εφαρμογή προσωρινής πίεσης, είναι απίθανο να προκαλέσει μόνιμες αλλαγές στον ιστό μέσω τέτοιων παθητικών επιδράσεων. Αντίθετα, πρόσφατες μελέτες φαίνεται να υπονοούν ότι η απελευθέρωση ιστού και οι μόνιμες αλλαγές μπορούν να οφείλονται σε ενεργή συμβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και, ιδιαίτερα, των μηχανοϋποδοχέων της περιτονίας.

Ο Andrew Taylor Still, ο ιδρυτής της οστεοπαθητικής, έγραψε πριν από περισσότερο από έναν αιώνα:

‘’Η ψυχή του ανθρώπου με όλη τη ροή του καθαρού ζωντανού νερού φαίνεται να κατοικεί στην περιτονία του σώματός του. Όταν ασχολείστε με την περιτονία, συναλλάσσεστε με τα υποκαταστήματα του εγκεφάλου, και σύμφωνα με το γενικό εταιρικό δίκαιο, με τον ίδιο τον εγκέφαλο, και γιατί όχι να τον αντιμετωπίζετε με τον ίδιο βαθμό σεβασμού (Still, 1899).’’

Ο Robert Schleip, PhD, είναι διευθυντής του Fascia Research Project, μέρος του τμήματος νευροφυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ulm στη Γερμανία. Το 2007, έλαβε το Βραβείο Vladimir Janda για τη Μυοσκελετική Ιατρική για την πρωτοποριακή του εργασία στην ενεργό συσταλτικότητα της περιτονίας. Προτείνει ότι η άποψη του νευρικού συστήματος που οργανώνεται σαν ένας παλιομοδίτικος τηλεφωνικός πίνακας από τη βιομηχανική εποχή είναι ένα ξεπερασμένο μοντέλο. Ένα τέτοιο σύστημα είναι ανίκανο να αναπαραστήσει λεπτότερες και πιο σύνθετες διαδικασίες όπως η «ενέργεια της ζωής», οι διαισθητικές ιδέες, οι βελτιώσεις ταχείας κίνησης ή η ανθρώπινη ενσυναίσθηση. Οι τρέχουσες έννοιες στη νευροβιολογία θεωρούν πρωτίστως τον εγκέφαλο ως ένα υγρό σύστημα, στο οποίο η δυναμική των υγρών, ακόμη και αέριων νευροδιαβιβαστών έχει έρθει στο προσκήνιο.

Είναι κοινή άποψη, ότι η περιτονία πρέπει να περιέχει ένα διαφορετικό και πολύ πιο γρήγορο σύστημα επικοινωνίας από το νευρικό σύστημα. Όσοι έχουν αυτήν την άποψη συχνά πιστεύουν ότι το νευρικό σύστημα δεν μπορεί να προσαρμοστεί αρκετά γρήγορα για τις γρήγορες αντιδράσεις στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Επίσης, η μετάδοση των ερεθισμάτων στο νευρικό μας σύστημα συμβαίνει συχνά μέσω αγγελιαφόρων ουσιών που ταξιδεύουν κατά μήκος των νευρικών οδών, καθώς και μέσω του αίματος, της λέμφου, του εγκεφαλονωτιαίου υγρού ή της φαιάς ουσίας (Kandel, 1995). Αυτό το συλλογικό σύστημα ταχείας ρύθμισης του σώματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το ενδοκρινικό και το ανοσοποιητικό σύστημα και λειτουργεί επίσης με πολύπλοκη δυναμική του συστήματος ανατροφοδότησης. Ένα τέτοιο πολύπλοκο νευρικό πεδίο θα μπορούσε εύκολα να εμπλέκεται στις γρήγορες αλλαγές της περιτονίας που παρατηρούνται κατά τη χειρωνακτική θεραπεία (Schleip, 2000).

Το νευρικό και το περιτονιακό σύστημα είναι άρρηκτα συνυφασμένα

Το κεντρικό νευρικό μας σύστημα λαμβάνει τη μεγαλύτερη ποσότητα της αισθητηριακής εισροής του από τους μυοπεριτονιακούς ιστούς. Δυστυχώς, η νευρική δυναμική της περιτονίας δεν έχει διερευνηθεί λεπτομερώς. Η πλειοψηφία αυτών των αισθητήριων νευρώνων εντός των μυοπεριτονιακών ιστών είναι τόσο μικροί και πολύπλοκοι που, μέχρι πρόσφατα, λίγα ήταν γνωστά γι' αυτούς.

Η περιτονία περιέχει τέσσερις τύπους αισθητήριων νευρικών απολήξεων, οι οποίες ανταποκρίνονται στη μηχανική διέγερση: όργανα Golgi, υποδοχείς Ruffini, σωμάτια Pacini, διάμεσοι υποδοχείς. Μαζί, αυτές οι αισθητήριες νευρικές απολήξεις μπορούν να ονομαστούν μηχανοϋποδοχείς περιτονίας, που σημαίνει ότι ανταποκρίνονται στη μηχανική τάση και/ή πίεση. Τέτοιοι μηχανοϋποδοχείς έχουν βρεθεί στον ενδομυϊκό, αλλά και μυοπεριτονιακό ιστό, και ανάλογα με τον τύπο, παντού στο σώμα, ακόμα και μέσα στα οστά.

Έρευνες έχουν δείξει ότι η διέγερση των μηχανοϋποδοχέων της περιτονίας πυροδοτεί αλλαγές στο νευρικό σύστημα, καθώς και γενικευμένη μυϊκή χαλάρωση. Για παράδειγμα, η διέγερση των μηχανοϋποδοχέων Ruffini πυροδοτεί αυξημένη τοπική ιδιοδεκτική δραστηριότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος στην διεγερμένη περιοχή της περιτονίας και μπορεί να οδηγήσει σε εκλεπτυσμένη αναπαράσταση του σώματος στον φλοιό του εγκεφάλου και βελτιωμένο τοπικό νευρομυϊκό συντονισμό (Hanna, 1998).

Φαίνεται ότι η βαθιά χειρωνακτική πίεση, ειδικά εάν είναι αργή ή σταθερή, διεγείρει συγκεκριμένους μηχανοϋποδοχείς της περιτονίας, που οδηγεί σε αύξηση της δραστηριότητας του πνευμονογαστρικού και παράγει δραστηριότητα παρασυμπαθητικών αντανακλαστικών, η οποία προκαλεί μείωση του καρδιακού ρυθμού, της αρτηριακής πίεσης, της αναπνοής κ.ά. Αυτή η αύξηση της πνευμονογαστρικής δραστηριότητας προκαλεί στη συνέχεια μια αλλαγή στη δυναμική των τοπικών υγρών και στον μεταβολισμό των ιστών, αλλά έχει επίσης ως αποτέλεσμα τη συνολική μυϊκή χαλάρωση, καθώς και ένα πιο ήρεμο μυαλό και λιγότερη συναισθηματική διέγερση (Gellhorn, 1967).

Δεδομένου ότι ένας μυοπεριτονιακός χειρισμός στη συνέχεια επηρεάζει τόσο την τοπική παροχή αίματος όσο και το ιξώδες του τοπικού ιστού, είναι αρκετά κατανοητό ότι αυτές οι αλλαγές ιστού θα μπορούσαν να είναι γρήγορες και αρκετά σημαντικές ώστε να γίνουν αισθητές από το χέρι ενός έμπειρου επαγγελματία.

Τι χρειάζεται να γίνει στη θεραπεία;

Στη βιοδυναμική μάλαξη, συχνά ο θεραπευτής χρησιμοποιεί μια ποιότητα αφής (melting), στην οποία το χέρι ακούει προσεκτικά τον ιστό για να κατανοήσει την ακριβή τεχνική στην οποία ανταποκρίνεται περισσότερο ο ιστός. Καθώς η διέγερση των μηχανοϋποδοχέων οδηγεί σε μειωμένο τόνο σκελετικών κινητικών μονάδων, οι οποίες συνδέονται μηχανικά με τον ιστό κάτω από το χέρι του ασκούμενου, ο ασκούμενος μπορεί να αντιληφθεί με την απτική του ικανότητα τις αλλαγές στους ιστούς του θεραπευόμενου. Αυτή η προσέγγιση μυοπεριτονιακής εργασίας συσχετίζεται καλά με σημαντικά στοιχεία στην πρακτική της βιοδυναμικής μάλαξης.

Για να κατανοήσουμε μερικές βασικές αρχές σε αυτού του είδους τη θεραπεία, αναφέρομαι στην Deborah Giaquinto-Wahl, φυσιοθεραπεύτρια και κρανιοϊερή θεραπεύτρια, η οποία γράφει:

«Έχω καταλάβει ότι το καθήκον της θεραπείας δεν αφορά πραγματικά εμένα και τι πρέπει να κάνω «στον» ασθενή. Αντίθετα, είναι μια διαδικασία ακρόασης και ένα είδος συν-δημιουργίας ενός διαφορετικού, πιο ισορροπημένου ενεργειακού πεδίου μέσα στον ασθενή καθώς εντοπίζονται και απελευθερώνονται περιορισμοί της περιτονίας. … Έχω δει ότι αν μπορώ να κάνω πίσω και να κρατήσω έναν υποστηρικτικό χώρο για τους πελάτες μου, αν μπορώ να ξεφύγω από τον δικό μου δρόμο και τον δικό τους, αν μπορώ να παραμερίσω τη δική μου ατζέντα, και να ακολουθήσω τον ιστό του σώματός τους, εκεί που πρέπει να πάνε από το πού πιστεύω ότι «πρέπει» να πάνε, τότε η συνεδρία θεραπείας ρέει με πολύ μεγαλύτερη ευκολία και χάρη, και ο πελάτης και εγώ αισθανόμαστε πολύ καλύτερα στο τέλος μιας θεραπείας».

Η διερεύνηση των σωματικών αισθήσεων μέσω της βιοδυναμικής μάλαξης μπορεί να μας δώσει μια καλύτερη κατανόηση των λόγων της σωματικής δυσφορίας, είτε αυτό εκφράζεται σωματικά ως πονοκέφαλος, οσφυαλγία, ευερέθιστο έντερο, αϋπνία ή κατάθλιψη. Η κατανόηση ότι αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της χρόνιας συγκράτησης θυμού, λύπης ή απογοήτευσής, μπορεί να σας βοηθήσει να ανακουφίσετε τα συμπτώματά σας. Η κατανόηση της σωματοποίησης ή της έκφρασης των συναισθημάτων στο σώμα και η δυνατότητα να εργαστεί κανείς για τη σωματική και συναισθηματική απελευθέρωσή του, είναι πραγματικά μια θεραπευτική προσέγγιση που προσφέρει μεγάλη ψυχολογική και οργανική ανακούφιση.

Λεωνίδας Χαρτάς, Νοέμβριος 2023

Αναφορές:
Basmajian, J.V., & De Luca, C.J. (1985). Muscles Alive: Their Functions Revealed by Electromyography. Baltimore, MD: Williams & Wilkins.

Bordoni B. & Zanier, E., 2014, Clinical and symptomatological reflections: the fascial system, J Multidiscip Healthc. 2014; 7: 401–411. Published online 2014 Sep 18.

Barnes, J. F., (2004), Myofascial Release: The Missing Link in Traditional Treatment, In Carol M. Davis, Complementary Therapies in Rehabilitation (chapter 5, page 60), SLACK Incorporated

Giaquinto-Wahl, D. (2004), Craniosacral Therapy. In Carol M. Davis, Complementary Therapies in Rehabilitation (chapter 4,p.57),SLACK Incorporated

Gellhorn, E. (1967). Principles of AutonomicSomatic Integrations: Physiological Basis and Psychological and Clinical Implications. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.

Hanna, T. (1998). Somatics: Reawakening the Mind’s Control of Movement, Flexibility, and Health. Cambridge, MA: Da Capo Press.

Juhan, D. (1987). Job’s Body: A Handbook for Bodywork. Barrytown, NY: Station Hill Press.

Kandel, E.R. (1995). Essentials of neural science and behaviour. New York, NY: Appleton & Lange.

Mitchell, J.H., & Schmidt, R.F. (1983). Cardiovascular Reflex Control by Afferent Fibers from Skeletal Muscle Receptors. In J.T. Shepherd et al (Eds.), Handbook of Physiology, The Cardiovascular System, Peripheral Circulation and Organ Blood Flow (pp. 623-658). Bethesda, MD: American Physiological Society.

Schleip, R. (2000). Lichtblicke im Dschungel der Gehirnforschung. FeldenkraisZEIT, 1, 47-56.

Still, A.T. (1899). Philosophy of Osteopathy. Kirksville, MO: Academy of Osteopathy.

Travell J., (1983), Myofascial Pain and Dysfunction. Baltimore, Md: Williams & Wilkins;

Varela, F.J., & Frenk, S. (1987). The organ of form: towards a theory of biological shape. J Social Biol Struct, 10, 73-83.